ګډوه: (ګډ- وه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې ګډوې او دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
د اوبو يو ډول لوښی دی، چي چوښکه يې له خولې سره نږدې برابره وي. پښتو قاموس د "افتابه مسي" په مانانيولی دی.
که يو نيم سل وه ګډوه دا؛په تول نه وه علاوه دا
کوډل: (کو- ډل) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې کوډلي دی او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږې. کوډۍ هم ورته وايي.
د يو څو شپو تېرولو لپاره بيرته نړېدونکی ځای.
په باغ او پالېز يا بله کرونده کي پر يو ټاکلي ځای "چي له هغه ځايه څخه ټوله کرونده ښکاره کېږي" شا او خوا لرګي ونجتل شي، مانا ودرول شي او پر شا او خوا يې د ځوزانو څاپلۍ په مراندو يا واښکيو ور وتړل شي، چي له ايله کېدو او باد وړلو په خوندي وي. باغوان، پالېزوان او کروندګر په هم دې کوډۍ کي ناست خپله کرونده څاري؛ کوډۍ ورته وايي. خو کوډل د کور په مانا هم کارېږي؛ لکه په لاندي شعر کي چي کار شوې ده او په کور کي د چرګانو، سپي او مارغانو لپاره و جوړ شوي خټين ځای ته هم کوډۍ ويل کېږي. پښتو قاموس د کوډل د "خس پوشک" او کوډله يې د "خانه محقر که بصورت غير منتظم ساخته شده باشد" په مانا نيولې ده.
لکه ډم ږېري خريلي؛ زام نړېږي زموږ کوډلي
جوال: د "ج" په ساکن يوه څپه نرينه توری او جمع يې جوالونه دي.
جوال تر ګونۍ دوه پټه وي، مانا د دوو ګونيو غنم او وړه پکښي ځايېږي او په ځانګړې توګه د غنمو او وړو لپاره له وورتو څخه په کڼي رغېږي؛ لکه يوه تاګۍ جار کړي وورته کڼی کړي، مانا و يې وودي او بيا يې په را غبرګېدلو سره وګنډي. ځيني سيمی غيندی هم ورته وايي. پښتو قاموس د "مشترک باجوال" په مانا نيولی دی.
چي پخوا لا داسي حال وو؛ نس د هري بلا جوال وو
راغه: (را- غه) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې راغونه يا رغونه دي او وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
د غره لمن ته راغه وايي. پښتو قاموس په دامنه کوه مانا کړی دی.
که په ژي يا سولاغه تا؛ اوباوی کښت د راغه تا
کوړۍ: (کو- ړۍ) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې کوړياني او کوړۍ دي. کوړۍ د کوړي وړه بڼه ده.
چي پر يوه ځای خاوره پرته وي يا پر يوه ځای خلګ را ټول شوي وي او يا هر شی چي سره يو ځای پروت وي؛ کوړه يا کوړۍ ورته ويل کېږي. و کوړۍ ته ورته توری ګوړۍ هم شته، چي د زړو ځوزانو او کوړاګانو په بېخونو کي يې شپنيان او بېديا مېشتي هلکوان په موندلو سره تر لاسه کوي او خوري يې. پښتو قاموس د "توده و خرمن سواره ګندم" په ماناوو نيولی دی.
ژاوله: (ژاو- له) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې ژاولي دي.
دا هم په غرنيو بوټو کي وي، چي په ونو کي بېخي ډېري تر لاسه کېږي او خلګ يې د ساتېري لپاره ژويي. خو پخوا يواځي ښځو ژوولې، چي اوس يې نارينه هم ژويي او نوې بڼه يې چاکلېټ دی، چي په بازارونو کي شته. پښتو قاموس د "ساجق" په مانا نيولی دی.
د ځوزانو پر کوړيو؛ نه پر ژاولو سته سړيو
شنه: د "ش" په ساکن يوه څپه ښځينه توری دی؛ ج: شنې.
وړې وړې دانې دي، چي شنې بلل کېږي او ځانله وني لري، چي غټي شنې يې پوڼول کېږي او وړې يې چيچل کېږي. په غرنيو سيمو کي يې وني کېږي او هر ځای چي کېږي؛ د هغه ځای خلګ بېل ډول خواړه هم ځنې جوړوي. لکه پوسه او شنالغه او داسي نور،، بابا يې يادونه ځکه کوي، چي په غرونو کي که بوټی وو، واښه او که د خوړو توکي؛ د اولسونو ګډ شته وو. پښتنو چي کله دغه توکي هم ځان ځانله شته وګڼل، نو بابا دغه کار ناوړه کار بللی او غندنه يې کړې ده. پښتو قاموس نه دی نيولی.
ناروا منع د شنو ده؛ توره شپه پر پښتنو ده
ښندنه: (ښنـ- د- نه) درې څپې ښځينه توری دی. جمع يې ښندني دي او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. تر ځان زياتول.
ښندل يو ډول مېړانه ته وايي، چي د هغه څه تر ځان و زياتولو او يو چا ته ورکولو ته وايي، چي پر تا يې پور او زور نه وي. مانا که يې ور نه کړې هم؛ تا ته څوک څه و نه ويلای شي. پښتو قاموس د "بذل او ايثار" په مانا نيولی دی.
که چا وښانده زکات څه؛ په ګمان د احتياط څه
ښهاکه: (ښَـ-ها- که) درې څپې ښځينه توری او جمع يې ښهاکي دي. وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. شاګو کونه.
و ښکېدونکي ځای ته وايي، چي په غونډۍ کي يو داسي ځای چي پر هغه باندي کليوال هلکوان په کښېنستلو سره ځان بېواکه کړي او تر لاندي پوري ځان را ښويېوي، چي "شاګوکونه" هم ورته وايي. پښتو قاموس دا توری نه دی نيولی.
و ګړنګ ته پر ښهاکه؛ ګڼ ورغړي هر ناواکه
ګړنګ: (ګَـ- ړنګ) دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې ګړنګونه دي. دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. لويه کنده.
و داسي لويه او ژوره کنده ته ويل کېږي، چي په ورلوېدلو او ايله کېدلو يې د وګړي اوڅاروي روغ رمټ را وتل چنداني امکان نه لري. و ګړنګ ته ورته توری "ګړنګ" د "ګ" په ساکن له پوزي څخه و بهېدونکو اوبو ته ويل کېږي. پښتو قاموس د "کمر کوه" په مانا نيولی دی.
پروسږ: (پـَ- رو- سږ) درې څپې نرينه توری دی او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. تېر شوی کال.
و تېر شوي کال ته پروسږ او تر هغه و مخکي تېر شوي کال ته "ووړم کال" ويل کېږي او تر هغه هم مخ ته تېر شوي کال ته "لات ووړم کال" وايي. پښتو قاموس د پارسال په مانا نيولی دی.
پند پروسږ لا څه اخستی جهالو
د ګړنګه نه چپېږي يو بوده سږ
کوړهار: (کو- ړَ- هار) درې څپې نرينه توری دی. جمع يې کوړهاري دي.
کله چي په چلم يا بل لوښي کي اوبه ولوېږي او له چوښکي څخه يې د ساه په را کشولو اوبه نه را خېږي. يواځي پرله اوړي او ږغ کوي؛ و هغه ږغ ته کوړهار ويل کېږي. دا هم "سماعي" نوم دی، مانا و داسي ږغ ته ورته ږغ ته کوړهار ويل کېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
لنډ پېکی دا شنه ورېښم هم؛ کوړهاری د چلم هم
غم يواځي ګلوي ښادي د نورو
خدای ولاړه کيږدۍ ګړبه د برهان کړه
ګړوب: يوه څپه نرينه توری دی، چي ښځينه يې ګړوبه دی.
د يوې ودانۍ نړېدلو ته ګړوبېدل وايي. خو اصله بڼه يې ناڅاپه نړېدل دي، چي ځای پر ځای سره را ايله شي او ونړېږي؛ ګړوبېدل ورته ويل کېږي. پښتو قاموس د "آوازافتادن او آواز افتادن چيزي، او آواز فروشدن چيزي در آب په ماناوو نيولی دی.
د جرمن خېمې هم ګړوبي فرنګي کړې
غداران ډک د نفاقه انګرېزي دي
استغفار وايه په ژبه؛ بې اخلاصه بنا ګړبه
د يتيم کيږدۍ سوه ګړبه؛ توره کش که محتسبه
هم نېستمن هم سيه ګان هم يتيمان سو
خدای دوه درې واره کړه دغه کيږدۍ ګړبه
خامېری: (خا- مېـ- ری) درې څپې نرينه توری دی. جمع يې خامېري دي او وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي.
يو ډول د خوړو توکی دی، چي له مځکي را ټوکېږي. په ځانګړې توګه د پسرلي د تناوو په وخت کي کېږي. خلګ وايي، چي د تنا له درانه ږغ څخه د خمېري پر سر خاوره و چاودل شي او خامېری ځان را ښکاره کړي. ځيني پښتانه خارمېړی او مرخېړی هم ورته وايي. ځينې يې د مځکي غوښه هم بولي او ځيني يې پوڅکۍ. کتغ هم ځنې پخېږي او اومه هم خوړل کېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
صحرايي واښه چي خوري څوک
لکه پښۍ يا خمېري څوک
شو په شو، شو په تو:
ځله پاشل شوو او ځله ورک شوو ته شو په شو وايي، خو ډېر پښتانه يې شو پتو وايي. پښتو قاموس د "منتشر" په مانا راوړی دی.
زړه مي ډېر د وينو ډک دی؛ ځله شو په شو کنډک دی
نښتېځل: (نښـ-تېـ ـــ ځل) مصدر او درې څپې نرينه توری دی.
کله چي کالي (جامې) په اوبو پرېمنځل شي او څڅېدونکي اوبه يې په يو وار له کاليو څخه په پر له پېچلو ايستل کېږي؛ و دغه کړنه ته نښتېځل وايي. خو د انسان له ناروغۍ څخه و ډنګرېدلو ته هم وايي، چي ناروغۍ ځبېښلی يا ناروغۍ نښتېځلی دی. پښتو قاموس د نښتېځل مصدر د "فشردن" په مانا نيولی دی.
د ريا سه پرېمينځه زړه؛ ډک په وينو نښتېځه زړه
اور لړونی: تشکير
اورلړونی و هغه لرګي ته ويل کېږي، چي اور په لړل کېږي او په اوسني وخت کي اوسپنيز هم شته. خو په ګړنيزه توګه و هغه سړي ته هم ويل کېږي، چي خلګ سره جنګوي. يا مځکه اور ځنې اخلي. پښتو قاموس د "آتش کاو" په مانا نيولی دی،
دوږخي تور اور لړوني؛ قرآن څه وايي دا ويني
بيجاړه: (بيـ-جا- ړه) درې څپې ښځينه توری دی. ج: بيجاړي. وروستۍ څپه يې په پراته زوَرويل کېږي.څيري کالي.
که څه هم "ويجاړ" و وران ته ويل کېږي؛ خو همدغه ويجاړ د څيري کاليو لپاره د "ب" په نښلون د بيجاړ په بڼه کارېږي، چي رټي پټي کالي هم ورته وايه شي. خو و هغه ټوکر ته هم ويل کېږي، چي پر ځان پېچلی او ګنډلی نه وي. مانا بې جوړه په بيجاړ اووښتی دی. پښتو قاموس په "درهم برهم" مانا کړی دی.
دا طواف د دې د غاړي؛ واووښت باسي دي بيجاړي
زوی ورېښمين لباس پر اس لو شمله جګه
د پلار غره يې ښکاره ده در بيجاړو
چاګله: (چا- ګـلـ- له) درې څپې ښځينه توری دی. جمع يې چاګلي دی او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
دا هم د کوشني پسه له پوست څخه د پَتَکي "مشکولې" په څېر جوړېږي او شپونکی يې په داسي وخت کي له ځانه سره ګرځوي، چي و څړ ځايونو ته نږدې د انسان د څښلو لپاره سپا اوبه نه وي. پښتو قاموس د "مشکولې" په مانا نيولی دی.
اوروي پر تناره باران د پاسه
دردمن سر له غمه ډک لکه چاګله
خونک: (خو- نک) دوې څپې نرينه توری او ښځينه يې خونکه ده.
و ساړه ته وايي، چي د موسم او د خوړونکو توکيو لپاره په کارېږي. مانا خونکي ده، يا پلاني خواړه خونک دي؛ د اوبو لپاره نه په کارېږي او د اوبو لپاره سړې اوبه کارېږي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
طواف وکه په پاکي ته؛ بهار و وينه خونکي ته
کونجته: (کونـ-جـَ- ته) درې څپې ښځينه توری دی. جمع يې کونجتي دي او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
د کونجتو کښت کرونده په تودو سيمو کي کېږي، چي ډېري وړې وړې دانې لري او کونجتي بلل کېږي، چي تېل هم ځنې وزي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
يا يې سر په تېلو غوړ کی؛ د کونجتو يا يې زيړ کی
ګرم: د "ګ" په ساکن او د "ر" په زور يوه څپه نرينه توری دی.
په پښتو کي ملامت ته وايي. خو دا توری و پرېښوول کېدو يا ترک کېدلو ته نږدې دی او نژدې نيمه برخه پښتانه يې نه کاروي. پښتو قاموس د "ملامت" په مانا راوړی دی.
د ترسا اروم مجلس په هر اولس کي
کاښتمن بوتم په ژړا قبر له ګرم زه
څو طواف کوي محرم دی؛ او که نه ابده ګرم دی
ځالۍ: (ځا- لۍ) دوې څپې ښځينه توری دی؛ جمع يې ځالي دي.
د مارغانو د اوسيدلو ځای ته وايي، چي دوی يې په خپله په ونو کي له خلو خځلو څخه جوړوي او مستعار ډوله د انسان د کور په مانا هم کارېږي. ځاله هم ويل کېږي. پښتو قاموس په "اشيانه" نيولی دی.
په دغه ځالۍ کي ځان ښه؛ پټ خوندي که په امان ښه
پلا: د "پ" په ساکن يوه څپه ښځينه توری دی. ج: پلاوي.
د "وار" او "ځل" په مانا دی، چي څو ځله ولاړم او راغلم. دا غونډله او جمله داسي هم ويل کېږي، چي څو پلا ولاړم او راغلم. پښتو قاموس د ""نوبت، بار او دفعه په ماناوو نيولی دی.
ظلمت بوت په لوی غيرت عبدالسلامه
تږي قبر لره ځي د ژوند په پلا
ننه: (نـَ- نَه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې نينې دی. دويمه څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. په نېنې هم ويل کېږي.
کله چي غنم يا يو بل شی پر تاوده تبخي واچول شي او يو ډول وتېيل شي، نېنې ورته وايي. د خوږوالي لپاره ګوړه په ګډېږي او خوړل کېږي. پښتو قاموس د "دانه ګندم بريان" په مانا راوړی دی. دا چي نېنې په لېږد لاره کي د پښتنو څوری وو، چي ورسره به وې. ځکه بابا هم د آخرت د څوري (توښې) لپاره مستعار ډوله کارولی دی.
کافي څوری نه درلود د اخرت ما
لږ دانې وکړې نينې د نصيحت ما
تيه: د "ت" په ساکن يوه څپه ښځينه توری دی. تايه، لام
دا توری کېدای شي، له تهيه څخه اخستل شوی او مفغن شوی وي او يا يې د پښتو همدا بڼه زړه وي، چي ګڼ شمېر پښتانه تايه وايي. لکه د دې کار تايه مي تړلې ده. پښتو قاموس نه دی نيولی.
ډېر نامراده د دنيا په تيه کي اوسو
فلک نه کوي د چا خاطر بې تا
غېڼه: (غېـ- ڼه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې غېڼي دي او دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. (عنکبوت)
دا يو ډول ښانګوره خزنده (خسمان، حشره) ده، چي ډېر وخت د ودانيو او کورونو پر دېوالونو ځالي جوړوي او د اوسېدا لپاره په دېوال پوري مښتی سپڼسکي ډوله کڼی جاروي. له جار شوي کڼي ډوله کور څخه په ګټه اخستلو د خوړلو لپاره د نورو خسمانانو ښکار تر سره کوي، چي په ځاله کي يې پښې بندېږي. ځيني پښتانه يې د "ګ" په زياتولو غېڼګه وايي. پښتو قاموس نه دی نيولی.
حضرتانو پر يزيد خطبه ويله
خېمه ګوړبه سوه د غېڼو ژر بې تا
خروړی: (خـَ- رو- ړی) درې څپې نرينه توری دی. جمع يې خروړي دی او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي.
په ځانګړې توګه د هغه سپي لپاره کارېږي، چي سړی داړي. خو کله د نورو ځناورو لپاره هم کارېږي او د وګړيو لپاره طنزاً کارېږي. پښتو قاموس د "سګ عقور و درنده" په مانا راوړی دی.
اوده: (او- ده) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې اودې دي او وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. هـوده هم ويل کېږي.
په ځانګړې توګه د مار او لېوني سپي لپاره کارېږي. خو د وګړيو له خوا په نېښ وهونکي يا چيچونکي او داړونکي هر خزنده او ځناور په داسي ډول اموخته کول چي له داړلو، چيچلو او خوړلو څخه يې سړی ژغورلی وي؛ اوده ورته ويل کېږي. (د دې سيمي خلګ مار چيچل ته مار خوړل وايي) پښتو قاموس د "دم و افسون" په مانا نيولی دی.
لېوني سپي دي داړي عبدالسلامه
و خروړو ته هوده لرې که يه
پتاسه: (پـَ- تا- سه) درې څپې ښځينه توری دی؛ جمع يې پتاسې دی. وروستۍ څپه يې په لوړ زوَر ويل کېږي. يو ډول خوږې.
پښتو قاموس د "نوعي از شيريني" په مانا راوړی دی.
د عبدالسلام بادام بيتونه واخه
لکه شهد در زر سپيني پتاسې دا
نته: (نتـ- ته) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې نتي دي او وروستۍ څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. يو ډول ګېڼه
نته که څه هم و يو ډول ګېڼه ته وايي، چي ښځي يې په پوزه کوي؛ خو د هر څاروي په پوزه کي تر سوري کېدلو وروسته چي د تړلو لپاره کوم پړی اچول کېږي؛ و دغه کړو ته هم نته کول وايي. خو د ګېڼې نوم يې ډېر شمېر پښتانه په نتکۍ وايي. په لاندي بيت کي د څارويزي نتي په مانا راغلی دی. پښتو قاموس د "بلاق او قسمي از زېور" په ماناوو نيولی دی.
د دښمن په نېکي بار د باندي کښېږدي
احسان ستا د بوده نته سوه که يه
چوک: د څوک په وزن يوه څپه نرينه توری دی. چوکه، چوکېدل.
چوکېدل په ځانګړې توګه د اوښ و کښېنستلو ته وايي. خو د نورو لويو څاروو د ناستي او په ګړنيزه توګه و يوې کورنۍ ته د بدي بېراني ور پېښېدلو ته هم وايي. بابا په شعر کي په همدې مانا کارولی دی. پښتو قاموس په "اشتر خابيده" او نورو ماناوو نيولی دی.
نن پښتون په رشوت څوني پله اړ ووت
فتنه چوکه د حضرته سوه که يه
اسمان نه اوري باران قران معطله
د درنه ظلمه سه چوکه ده کاختي لو
هول: (هـَ- وَل) دوې څپې نرينه توری دی. يو ډول بېره، وېره.
د يو داسي وېري او بېري لپاره کارېږي، چي بېره پر چا دومره لاسبرې شي، چي سر او بر ځنې ورک شي؛ ان چي کورنۍ او کوشنيان يې هم هېر شي. له مرګه د ځان ژغورني غم يې په مخه واخلي. پښتو قاموس د هولکي په بڼه د وارخطا، مشوش او تعجيل کننده په ماناوو نيولی دی.
خاوندان چي هول واخستو د مرګ
ښځي پرېښووې کورونه ځغاستو خلګ
ووچکول: (ووچـ-کول) دوې څپې نرينه توری دی.جمع يې اوچکولان دي. اوچکول هم ويل کېږي.
دا توری د داسي پسه په مانا کارېږي، چي تر کال اووښتی وي. د مړيی پسه و نرينه کوشني ته تر کاله پوري "وری" ويل کېږي، چي بيا ووچکول شي؛ تر دوه کاله اووښتي پسه ته پشېرلی وايي او ورپسې دوشېرلی شي، چي د پسه ځای ته ورسېږي؛ بيا ورګ ورته وايي. پښتو قاموس د "ګوسفند يکساله" په مانا نيولی دی.
جادو سحر پر ناپاکه خلګو وايي
بد سرکوزي ورته و ايسي وچکول اوس
ګواښ: د "ګ" په ساکن يوه څپه نرينه توری دی.
دا توری په دې سيمه کي د يو بل ځله ګواښلو په مانا کارېږي. لکه د دوو وګړيو، دوو ټبرونو يا دوو توکمونو تر منځ چي کله جګړه وي او يو سړی يا يوه ډله راشي او هغوی له جګړي سره وژغوري؛ ګواښ ورته ويل کېږي. خو دا توری "لکه اوسنۍ رسنۍ چي يې کاروي" د ځينو سيمو پښتانه يې د اخطار په مانا کاروي او دلته هم دا ويل کېږي، چي ورته وګواښېدی... پښتو قاموس په "جداکردن او تهديد" نيولی دی.
نه اصلاح نه د چا ګواښ په ميان کي وسو
شهيد ولاړ عبدالله جان په استغراق
ګواښ دي نه وکی په ميان کي شور بازاره
په تېغ قتل سې د بل قاطع قصاب
زرڼه: (زر- ڼه) دوې څپې ښځينه توری دی. جمع يې زرڼې دي.
دا يو ډول ترخه تېل دي، چي د څارويو په ناروغيو کي د درملني لپاره په کارېږي. د پسونو لرونکي مالدار خلګ يې د پسونو پر ملا لګوي. پښتو قاموس د تېل ناچ په مانا نيولی دی.
و زرڼه ته کافور وايي جهال خلګ
جهل دود لقب لري د معرفت
دنګ: يوه څپه نرينه توری دی، چي په پراته زوَر ويل کېږي؛ جمع يې دنګان دی. ناپوه.
دنګ که څه هم د ناپوه او په ونه جګ وګړي لپاره کارېږي. خو دا توری له لرګي څخه د جوړ شوي هغه څټک لپاره هم کارېدی، چي د نسوارو په کارځايونو کي به نسوار په کوټل کېدل. د هېښتابه او حيرانتيا لپاره هم کارېږي. کېدای شي، د "د" په زوَر کي توپير ولري. پښتو قاموس د مست او نشه په مانا نيولی دی.
ښنګ: يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې ښنګان دي.
په ځانګړې توګه د هغي وني چي په غره کي ولاړي وي او شنې (د خوړو مېوه) کوي؛ و نر "ونه" ته چي شنې نه کوي؛ ويل کېږي. خو د "وني" هغه پاته لرګی ته چي په مانده کي راتلونکو سيلابي اوبو يې ريښې له مځکي پرې کړي وي، بر يې هم له منځه تللی او وچ شوی وي؛ هم په ځينو سيمو کي ښنګ ويل کېږي او د څاروو د پښو هغه کلکه برخه ته چي په تګ کي پر مځکه لګېږي؛ د دې توري په وړکين نامه ښونګری ويل کېږي. پښتو قاموس د "درخت ښنګ" په مانا راوړی دی.
ډډ: يوه څپه نرينه توری دی. جمع يې ډډونه دي.
ډډ د پېرړ او کلک په مانا د ولاړي وني هغه برخه ته چي له مځکي څخه تر ښاخونو پوري وي؛ ويل کېږي. که ښاخونه ځنې پرېکړل شوي وي او ريښې يې په مځکه کي نجتي وي يا کله کله د سوځلو او کوم بل کار تر سره کولو لپاره پرېکړل شي؛ هم يي ډډ بولي. په ځانګړې توګه د غوښو پرېکولو او بېلولو لپاره ډډ په کارېږي. درانه ږغ ته هم ډډن ږغ ويل کېږي. پښتو قاموس د "مجوف او تنه درخت خالي که آنرا (ګوګ) نېز ګويند" په ماناوو راوړی دی.
زموږ ګله خو فرنګي په هيله بوته
څه فايده کوي و دې ته توره سپر ډډ
اوسي دنګ بې مېوې ښنګ لکه ميت
سپی ناپاکه ننوزي په ماجت
امي دنګ چي خرڅوي په ناوې زر زيات
ياره نه به وي در ده شاتوری خر زيات
ټکوری: (ټکو- ری) د "ټ" په ساکن دوې څپې نرينه توری دی. جمع يې ټکوريان او ټکوري دي. دويمه څپه يې په پراته زوَر ويل کېږي. يو ډول لوښی. ځيني پښتانه يې د "ټ" په زوَر او ځينې يې کوټوری يې هم وايي.
د يوه خاورين لوښي په مانا کارېږي، چي اوبه او مستې پکښي څښل کېږي او خوړل کېږي، چي اوسپنيزه بڼه يې موسين بلل کېږي. پښتو قاموس په "مقلوب کوټوری بمعنی جام مسي" نيولی دی.
رب يتيم د مسکين هر خاکساره وښوو
د حاتم ټکوری وقف سبيل والوت
روح مي ځي اهاړ وهلې غرمه غواړم
ساقي ډک ټکوری ستاسي په مستي پټ
دنيا زهر ده زقوم څښم مجبوره
راسه واووښتی د وصل ټکوری خوږ